گنبد سلطانیه زنجان

تبریز یکی از دیدنی ترین مناطق ایران است که جاذبه‌های گردشگری و تاریخی زیادی دارد . ما در مطلب معرفی جاهای دیدنی زنجان در مجله گردشگری بلیط اینجا به بررسی این جاذبه‌ها پرداختیم . در این مطلب قصد داریم به طور مفصل با گنبد سلطانیه زنجان آشنا شویم . این گنبد دومین گنبد بزرگ آجری جهان بعد از کلیسای جامع فلورانس لقب دارد و در فهرست جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده . قدمت گنبد سلطانیه به دوره ایلخانان برمی‌گردد و یکی از دیدنی‌ترین جاذبه‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود .

گنبد سلطانیه کجاست ؟

گنبد سلطانیه در استان زنجان و شهر سلطانیه قرار دارد . برای بازدید از این گنبد باید به میدان علامه حلی ،بلوار علامه حلی و خیابان گنبد در این شهر بروید. شهر سلطانیه در فاصله ۴۴ کیلومتری زنجان واقع شده و از فرودگاه زنجان می‌توان یک ساعته به این شهر رسید .

تاریخچه گنبد سلطانیه

شهر سلطانیه که میزبان این گنبد تاریخی است در گذشته دشتی پهناور بوده که برای تفریح و شکار از آن استفاده می‌شده . در دوره ایلخانان این شهر بعد از مراغه و تبریز سومین پایتخت حکومت این سلسله بوده است . ارغون خان چهارمین امپراتوری ایلخانی مغول دستور ساخت این شهر را برای اقامت خود صادر کرد . گنبد سلطانیه زنجان نیز در سال‌های ۷۰۳ تا ۷۱۳ هجری همزمان با حکومت سلطان محمد خدابنده یا همان اول اولجایتو با عنوان آرامگاه ساخته شد .

در واقع اولجایتو بعد از اینکه تحت تاثیر همسر و وزیرش به اسلام گروید و پس از زیارت آرامگاه حضرت علی و امام حسین به مذهب شیعه روی آورد نام خود را سلطان محمد خدابنده گذاشت .و گنبد سلطانیه را با این هدف ساخت تا قبر حضرت علی و امام حسین را به این بنا منتقل کند. اما مخالفت علمای شیعه باعث شد موفق به این کار نشود و از این سازه به عنوان آرامگاه خود استفاده کرد . سلطان محمد خدابنده در سن ۳۴ سالگی در حالی که تنها دو سال از اتمام ساخت گنبد سلطانیه زنجان می‌گذشت در اثر بیماری مرد و گویا بر اساس وصیتش او را در سردابه این گنبد به خاک سپردند .

کاربری های گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه زنجان کاربری‌های مختلفی در گذشته داشته . مثلاً در آن مراسم قرآن خوانی گروهی ،مراسم نماز و دعا ،مناسک‌های مذهبی، کلاس‌های آموزشی و…برگزار می‌شده  .حتی در مدتی برای پذیرش بیماران مورد استفاده قرار گرفته است .امروزه نیز یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری در استان زنجان به شمار می‌رود .

گفته می‌شود در ساخت این بنای تاریخی بیش از ۳۰۰۰ کارگر در زیر نظر خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی وزیر سلطان به کار گرفته شدند . در سال ۱۳۴۸ گنبد سلطانیه توسط یک گروه ایتالیایی مرمت و بازسازی شد و این پروژه تا سال ۱۳۵۷ طول کشید.  این بنا که بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد با معماری خاص و باشکوه یکی از ارزشمندترین سازه‌های تاریخی ایران به شمار می‌رود .

معماری گنبد سلطانیه

همانطور که گفتیم طراح این گنبد خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی است که این بنا را با الهامی که از آرامگاه غازان خان برادر سلطان محمد خدابنده طراحی کرده است . در ساخت این بنا که ۶ سال طول کشیده است چند هزار کارگر به کار گرفته شدند . حتی تزیین گنبد سلطانیه زنجان ۳ سال زمان برده است .

مهم ترین ویژگی معماری گنبد سلطانیه زنجان ۸ ضلعی بودن آن است و در کل عدد ۸ به عنوان یک رمز و نماد در آن به کار رفته . عده‌ای این کاربرد عدد ۸ نمادی از هشت بهشت می‌دانند . به طور کلی در ساخت گنبد سلطانیه عددهایی به کار رفته که بر اساس اصول اسلامی و شیعی هر یک نمادی به شمار می‌رود . مثلاً ساخت ۱۱۰ پله در ساختمان مترادف با ابجد نام حضرت علی یا امتداد خط تقارن گنبد به سوی قبله و …از جمله آنهاست .

یکی دیگر از ویژگی‌های معماری این بنا این است که تنها نیم متر پی دارد . با این حال ساختمان به گونه‌ای ساخته شده که به وزن ۱۶۰۰ تن در طول ۷۰۰ سال تنها ۸ سانتی‌متر نشست داشته و از ۳۳ زلزله جان سالم به در برده. در ساخت این بنا از آجر استفاده شده و گنبد آن روکشی از کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی دارد .

بخش های مختلف گنبد سلطانیه

طبقات گنبد سلطانیه

این سازه سه طبقه دارد که شامل طبقه همکف طبقه دوم و طبقه سوم می‌شود . تربت خانه محراب و سرداب در طبقه همکف واقع شده و ایوان‌های داخلی در طبقه دوم . طبقه سوم هم ایوان‌های بیرونی را در خود جای داده است .

گویا طبقه همکف همان قسمتی است که سلطان محمد خدابنده قصد داشته از آن برای دفن و قبور امام علی و امام حسین استفاده کند و یک فضای بسیار بزرگ در آن در نظر گرفته شده که به احتمال زیاد هدف آن اجرای مراسم مذهبی بوده است .

طبقه اول که شامل راهروهای ارتباطی است. یک ایوان سرپوشیده هم دور تا دور بنا را فرا گرفته است. در چهار ایوان بزرگ بنا پنجره‌هایی وجود دارد که نور ساختمان را تامین می‌کنند. همچنین اتاقک‌هایی در راهروهای طبقه اول وجود داشته که کاربرد آن احتمالاً برای  تماشا کردن مراسم‌های خاص و مذهبی توسط خانواده‌های سلطنتی و بانوان بوده است .

طبقه دوم که ۲۷ متر ارتفاع آن است ایوان‌هایی دارد که شبیه به طبقه اول است و چشم انداز آن به دشت‌های اطراف است . این ایوان‌ها با کاشی‌کاری، مقرنس‌کاری ،گچ‌کاری و  کتیبه‌های متعددی تزیین شده‌اند . در واقع این بخش از بنا محل تجمع علما و طلاب بوده . در زمان صفوی دیوارهایی در آنجا ساخته شده و آن را تبدیل به اتاق‌هایی برای سکونت طلاب کرده است . اما در پروژه مرمت گنبد سلطانیه زنجان دیوارهای اتاق‌ها از بین رفته تا گنبد شکل اولیه خود را پیدا کند. پله‌هایی در داخل دیوارهای طبقه دوم وجود دارد که تعداد آنها ۸ عدد است و به مناره‌ها وصل می‌شود .

طبقه سوم که در واقع پشت بام بنا هم به شمار می‌رود برای تعمیر گنبد استفاده می‌شده است .

ورودی‌های بنا

برای وارد شدن به این بنا دری بزرگ فولادی و آهنی وجود دارد که باید از آن گذر کنید  .همچنین یک طاق باشکوه که با کاشی‌های سفید و آبی و کتیبه‌هایی تزیین شده هم به چشم می‌خورد . گویا در گذشته ۴ ورودی به اندازه‌های متفاوت وجود داشته . ورودی‌های بزرگ برای مردان و ورودی‌های کوچک برای زنان استفاده می‌شده که آنها را به ایوان‌های کوچک طبقه اول می‌رسانده است .

تربت‌خانه و محراب

تربت خانه در واقع همان محلی است که سلطان محمد خدابنده قصد داشته پیکر امامان را در آنجا دفن کند. اما وقتی هدفش محقق نشد در سفرش به نجف و کربلا خاکی متبرک از آنجا با خود آورد تا در فضای تربت خانه از آن استفاده شود. در این قسمت از بنا تزیینات و کتیبه‌هایی از آیات قرآن به خط کوفی و ثلث به چشم می‌خورد . همچنین یک محراب با مقرنس کاری‌های زیبا در این قسمت به چشم می‌خورد . روی دیوارهای این محراب و روبروی درب بنا سوره ملک با استفاده از تربت امام حسین نوشته شده به همین دلیل به این قسمت تربت خانه می‌گویند .

سرداب

در مورد این قسمت از بنا داستان‌های زیادی وجود دارد . یکی از این داستان‌ها حاکی از آن است که بعد از مرگ مغول‌ها و شاهان ایلخانی طلا و جواهرات شان را در این سرداب دفن می‌کردند . اگرچه تصور می‌رود که سلطان محمد خدابنده در این قسمت دفع شده اما در کاوش‌های انجام شده اثری از قبر او پیدا نشده است . سرداب که در واقع در زیر تربت خانه قرار دارد سردر کوتاهی دارد که برای ورود به آن باید سر خود را که خم کنید.  هنگام ورود به این محل به مردگان ادای احترام می‌کنند .

ایوان گنبد سلطانیه

در  گنبد ۱۱۰ پله مار پیچ وجود دارد که به ایوان‌ها و مناره‌ها می‌رسد . در واقع این پلکان راه رسیدن به ایوان‌های بنا است . دیوارها و سقف ایوان‌های طبقه دوم با گچبری ، مقرنس‌کاری ،اشکال هندسی ،کتیبه‌ها و … تزیین شده است و این قابلیت را داشته که از بالای آن بتوانند مراسم مذهبی و آیین‌هایی که برگزار می‌شده را تماشا کنند . اما ایوان‌های طبقه سوم بیرونی است و چشم انداز آن شهر و دشت‌های اطراف است .

مناره ها

مناره‌ های گنبد سلطانیه زنجان توخالی هستند . پله‌های چرخشی درون آنها وجود دارد که تا نوک مناره میرسد . این مناره‌ها ۸ عدد است و گفته می‌شود به نوعی نقش حفاظتی بنا را هم داشته‌اند و مانع این می‌شده که سازه اصلی در هنگام زلزله آسیب دیده و فرو بریزد .

گنبدخانه

گنبد فیروزه‌ای رنگ این بنا زیبایی خیره کننده‌ای دارد و اصلی‌ترین بخش بیرونی سازه به شمار می‌رود . این گنبد که ۴۸ متر ارتفاع دارد ویا کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی تزیین شده و در بخش‌های پایینی آن اشکال هندسی به چشم می‌خورد . گنبد سلطانیه از لحاظ تاریخی و معماری اهمیت بسیاری دارد و اولین نمونه موجود از گنبد دوجداره در جهان است .  دوجداره بودن گنبد و فضای توخالی بین آن باعث شده در مقابل زلزله بسیار مقاوم باشد .

ساعت آفتابی گنبد سلطانیه

دریچه‌هایی روی هر کدام از دیوارهای گنبد سلطانیه زنجان به چشم می‌خورد که علاوه بر اینکه نور فضا را تامین می‌کند ابزاری برای تشخیص زمان هم بوده است . در واقع با جایی که نور خورشید از بالای گنبد و این دریچه‌ها به زمین تابیده می‌شده ساعت را تشخیص می‌دادند . در شب هم از طریق ستاره‌ها ساعت را پیدا می‌کردند .

برای تهیه بلیط با بهترین شرایط به سایت بلیط اینجا مراجعه کنید.